زندگینامه (از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد) دکتر محمد حسن گنجی ، در ۲۱ خرداد سال ۱۲۹۱ شمسی در بیرجند به دنیا آمد. پس از اتمام ‎تحصیلات مقدماتی در ‏مدرسه شوکتیه بیرجند ، وارد دارالمعلمین عالی تهران شد و در‎ ‎رشته تاریخ و جغرافیا به اخذ درجه کارشناسی ‏نائل گردید. سپس به‎ ‎عنوان دانشجوی برگزیده به اروپا اعزام شده و در دانشگاه ویکتوریا منچستر انگلستان به تحصیل ادامه داده و در سال ۱۳۱۷ شمسی , لیسانس تخصصی خود را در جغرافیا اخذ نمود. وی بار دیگر در سال ۱۳۳۱, با استفاده از بورس تحصیلی عازم آمریکا شد و دکتری خود را در رشته جغرافیا , از دانشگاه کلارک دریافت داشت . دکتر ‏گنجی پس از بازکشت به ایران در دانشگاه تهران, مشغول به تدریس شد و با درجه استادی در سال ۱۳۵۸ بازنشسته گردید. با این حال وی هیچ گاه دست از کار نکشید و از سال ۱۳۶۴ با مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی, آغاز نمود. وی از سال ۱۳۷۰ به عنوان مشاور رئیس دانشکده علوم زمین با دانشگاه شهید بهشتی همکاری‏‎ ‎دارد. وی علاوه بر مدیریت گروه جغرافیا ، ‏ریاست دانشکده ادبیان و علوم انسانی و معاونت‎ ‎دانشگاه تهران، پیش از انقلاب اسلامی, ریاست اداره کل هواشناسی ایران و ریاست هواشناسی‎ ‎منطقه آسیا را نیز بر عهده داشته و هم اکنون و عضو کمیته ‏اجرایی سازمان هواشناسی جهان است‎. والدین و انساب‎ پدر وی , ابوتراب مدتها نایب الحکومه شهر قاین بود. ‎افراد خانواده وی در خدمت امرای قاینات ( بیرجند ) یعنی ‏خاندان علم بودند. پدرش به شغل‎ ‎کشارزی ، دامپروری اشتغال داشت. وی سه برادر و دو خواهر داشته که چهار نفر‎ ‎آنها در مدارس محلی بیرجند به تدریس اشتغال‎ ‎داشتند. در حال حاضر ‏همه آنها به غیر از دو نفرشان از میان رفته اند‎.‎ خاطرات و وقایع دوران تحصیل دکتر گنجی خود‎ ‎چنین می‌گوید: من با دبیری در دانشگاه تهران شروع کردم و بعد از ۱۳ ‏سال استادیار‎ ‎این دانشگاه شدم ، اولین کسی بودم که با تحصیلات عالیه جغرافیا به ایران برگشتم و‎ ‎در سال ‏دوم تأسیس دانشگاه تهران به همراه دو نفر از همکارانم رشته جغرافیا را پایه‎ ‎گذاری کردیم . بعد از ما شش ‏نسل جغرافیدان در ایران تربیت شده‌است که من به نوعی‎ ‎پدربزرگ این جریان احساس می‌کنم . مدتی رئیس ‏دانشکده و معاون دانشگاه تهران بودم در‎ ‎دوران بازنشتگی هم دانشگاه بیرجند را تأسیس کردم . قبل از انقلاب ‏مدتی معاون‎ ‎پارلمانی وزارت راه بودم . پس از انقلاب در دوران جنگ ایران و عراق مشاور وزیر دفاع‎ ‎بودم ‏حالا هم در دانشگاه شهید بهشتی مشاور دانشکده علوم زمین هستم و دو‎ ‎دانشجوی دکتری دارم ، بیش ‏از صد مقاله به فارسی و انگلیسی نوشته‌ام و چهارده کتاب‎ ‎درسی به چاپ رسانده‌ام ، مهمتر از همه این‌ها ‏انتشار کتابی با عنوان « جغرافیا در‎ ‎ایران از دارالفنون تا انقلاب اسلامی » که داستان علم جغرافیا در کشور ‏است. پانزده‎ ‎سال است که با دائره‌المعارف اسلامی همکاری می‌کنم و این اواخر با مرکز گفتگوی تمدن‎ ‎ها ‏ارتباط نزدیک دارم و قرار است اطلس جغرافیایی تمدن‌ها را تهیه بکنم‎ . فعالیتهای ضمن تحصیل‎ ‎ ‎دکتر گنجی از دوران تحصیل در مقلطع ابتدایی و متوسطه خود چنین به یاد می‎ ‎آورد: " در ایام تعطیل (تابستان) بسیاری از ما را به یادگیری حفه‌های سنتی وا می‎ ‎داشتند و دانش آموزانی ‏که پدران با حرفه بازاری داشتند در خلال تحصیل به پدر خود‎ ‎کمک می‌کردند. در زمان تحصیلات ابتدایی ‏من، پیش آهنگی در مدارس متداول شده بود و‏‎ ‎بیساری از حرفه‌ها را از طریق پیش آهنگ به ما یاد می‌داند." ‏دکتر گنجی ، در ضمن‎ ‎تحصیل در انگلستان چندین مسافرت علمی همراه گروه‌های دانشگاهی به نواحی ‏داخلی‎ ‎انگلستان و اسکاتلند و همچنین به شبه جزیرهٔ ایبری ( اسپانیا و پرتغال ) و‎ ‎اسکاندیناوی ( دانمارک ، ‏سوئد و فنلاند ) و ممالک دیگر اروپایی انجام‎ ‎داد‎.‎ ] همسر و‎ ‎فرزندان‎ ‎‎ دکتر گنجی در ۲۴ دیماه ۱۳۲۰ با سرکار خانم لطیفه جوادزاده‏ (‎ایشان از ایرانیان مقیم ارمنستان بود) ازدواج ‏کردند. فعالیتهای آموزشی دکتر گنجی پس از‎ ‎اخذ درجه لیسانس از انگلستان (در سال ۱۳۱۷)، به ایران بازگشت و به مدت ۱۴ سال با‏‎ ‎سمت دبیری در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران و دانشسرای عالی به تدریس جغرافیا‏‎ ‎پرداخت. همچنین وی پس ‏از اخذ مدرک دکترا در سال ۱۳۳۴ از آمریکا به ایران بازگشت و‏‎ ‎پس از طی ۵ سال دورهٔ دانشیاری ، در ‏سال ۱۳۳۹ به عنوان (با رتبهٔ ۱۰) استادی پاره‎ ‎وقت دانشگاه تهران ارتقاء یافت و متصدی کرسی ‏جغرافیای انسانی شد. در مهرماه ۱۳۴۷‏‎ ‎خدمت تمام وقت دانشگاه را پذیرفت و از سال ۱۳۴۸ در سمت استاد ‏و مدیر گروه آموزشی‎ ‎جغرافیا در دانشگاه انجام وظیفه کرد. تحصیلات رسمی و حرفه‌ای گنجی پس از به پایان رساندن تحصیلات متوسطه در زادگاه خود یعنی بیرجند‎ ‎در مهرماه ۱۳۰۹ خورشیدی به ‏تهران آمد تا حقوق بخواند. ولی در تهران متوجه شد که‎ ‎بیشتر استادان مدرسهٔ عالی حقوق آن زمان، ‏فرانسوی هستند و چون زبان فرانسوی‎ ‎نمی‌دانست به دارالمعلمین عالی رفت که نخستین بنیاد آموزش عالی آن ‏زمان بود. ‎دارالمعلمین عالی، که در ۱۳۰۷ بنیان‌گذاری شده بود، دو گروه "فلسفه و ادبیات" و‎ "‎تاریخ و ‏جغرافیا" داشت. گنجی در رشتهٔ تاریخ و جغرافیا نام‌نویسی کرد و پس از سه‎ ‎سال در ۱۳۱۲ لیسانس آن ‏رشته را دریافت کرد. از آن جا که گنجی در کنکور اعزام به‎ ‎خارج در بخش معلمی تاریخ و جغرافیا مقام اول ‏را به دست آورده بود، در ۲۵ شهریور‏‎ ۱۳۱۲ ‎همراه با حدود ۹۰ نفر دیگر که ۲۰ نفر از آنان از ‏دانش‌آموختگان دانشسرای عالی‎ ‎بودند، به فرانسه فرستاده شد. چون در دبیرستان شوکتی بیرجند تا اندازه‌ای با ‏زبان‎ ‎انگلیسی آشنا شده بود، او را با ۱۲ نفر دیگر از دانشجویان که به زبان انگلیسی‎ ‎آشنایی داشتند، پس از ‏چند روز ماندن در پاریس به لندن فرستادند. در آن روزها معمول‎ ‎بود که دانشجویان فرستاده شده به انگلستان ‏را برای یکسال به زندگی در یک خانواده‌ی‎ ‎انگلیسی وا می‌داشتند تا زبان و آداب انگلیسی را فراگیرند. اما چون ‏گنجی زبان‎ ‎انگلیسی را به اندازهٔ نیاز می‌دانست، او را بی‌درنگ پس از ورود به انگلستان به ‎دانشگاه ‏ویکتوریا در منچستر معرفی کردند که در آن زمان یکی از پنج دانشگاه معتبر پس‎ ‎از آکسفورد و کمبریج به ‏شمار می‌آمد. در سال دوم ماندن درانگلستان بود که پس از یک‎ ‎‏‌سال مطالعه و بررسی رشته‌های گوناگون، ‏تصمیم خود را گرفت که در زمینهٔ جغرافیا‎ ‎کار کند و از آن زمان تاریخ برای او در درجهٔ دوم اهمیت ‏قرارگرفت. او در آن سال در‎ ‎گروه تخصصی جغرافیا در دانشگاه منچستر نام‌نویسی کرد و پس از چهارسال ‏توانست لیسانس‎ ‎تخصصی و ممتاز در جغرافیا‎ ‎را به دست آورد که برابر کارشناسی‌ارشد به‎ ‎شمار می‌آید. او دلیل گرایش خود را به جغرافیا و به ویژه هواشناسی، دو رویداد‎ ‎خشکسالی و سیلی می‌داند که ‏در روزگار کودکی و نوجوانی در زادگاهش رخ داد و باعث‎ ‎آسیب زیادی به روستاییان شده بود. همچنین، در ‏روزگاری که در خارج تحصیل می‌کرد،‎ ‎بحث‌های داغی پیرامون نظریهٔ تکامل در جریان بود و از آن جا که ‏بارها شنیده بود که‎ ‎پاسخ جانداران به دگرگونی آب و هوا، نقش مهمی در تکامل جاندران دارد، به ‏موضوع‌های‎ ‎مربوط به آب و هوا و محیط بسیار گرایش پیدا کرده بود. گنجی در مهرماه ۱۳۱۷ به ایران‎ ‎بازگشت و با عنوان دبیر(امروزه در رتبه‌بندی علمی دانشگاهی به آن مربی می‌گویند) در‎ ‎دانشکدهٔ ادبیات و ‏دانشسرای عالی به تدریس جغرافیا پرداخت. دورهٔ خدمت دبیری او‎ ۱۴ ‎سال به طول انجامید و چون با ‏مقررات آن روز هرگز نمی‌توانست بدون درجهٔ دکترا،‎ ‎استاد دانشگاه شود، با استفاده از فرصت مطالعاتی ‏در شهریور ۱۳۳۱ به آمریکا رفت. او‎ ‎پس از دوسال تحصیل در دانشگاه کلارک (در شهر ورستر ایالت ‏ماساچوست) درجهٔ دکترا در جغرافیا را به دست ‏آورد‎. ‎ سایر فعالیتها و برنامه‌های روزمره‎ ‎ دکتر گنجی در‎ ‎کنار تدریس و تحقیق در بیساری از موسسات دولتی و خصوصی که با امور در زمینه های‎ ‎جغرافیایی ارتباط داشته‌اند در مراحل برنامه ریزی و همچنین در دوران‌های اجرایی‎ ‎مشارکت داشته است‎. جوائز‎ ‎و نشانها‎‎ دکتر گنجی ، در سال ۱۳۵۴ به عنوان استاد ممتاز دانشگاه تهران‎ انتخاب شد. وی در بیست و نهمین کنگرهٔ ‏اتحادیهٔ بین المللی جغرافیایی در کره‎ ‎جنوبی در سال ۲۰۰۰ میلادی به عنوان یکی از ۱۵ جغرافیدان ‏برجستهٔ جهان شناخته شد و‎ ‎سازمان هواشناسی جهانی ، جایزه علمی سال ۲۰۰۱ خود را به وی اعطا ‏کرد. ایشان‎ ‎همچنین دارای نشان درجه سه در خدمات دولتی را دریافت کرده‌است. دکتر گنجی از اوایل‎ ‎انقلاب ‏تا هم اکنون بالغ بر ۶۳ لوح تقدیر از مراکز آثار و مفاخر علمی ،چهره های‏‎ ‎ماندگار ،انجمن‌های علمی ‏جغرافیایی و دانشگاه‌ها دریافت کرده‌است. استادان و مربیان‎ ‎ ‎مربیان و استادان‎ ‎دکتر گنجی در طی دوران تحصیل عبارت بودند از : میرزا احمد نراقی، شیخ ‏احمد سلیمانی‎ ‎نراقی، کلنل علینقی وزیری مفیدالملک، سیدرضی حسین (ناظم هندی)، عباس اقبال‏‎ ‎آشتیانی، ‏ماژور مسعودخان کیهان، بدیع‌الزمان فروزانفر، سیدمحمدکاظم عصار، دکتر‎ صادق رضازاده شفق، ‏عبدالحسین شیبانی وحیدالملک، دکتر عیسی صدیق ، دکتر اسدالله‎ ‎بیژن و‎ ... . [ویرایش] مشاغل و سمتهای مورد تصدی ‎دکتر گنجی در کنار فعالیت‎ ‎خود در دانشگاه تهران ، از مهرماه ۱۳۳۵ تا ‏مهرماه ۱۳۴۷ ریاست اداره کل هواشناسی‎ ‎ایران را نیز عهده دار بود. در این مدت ، وی نماینده ثابت دولت ‏ایران در سازمان‎ ‎هواشناسی جهانی، به مدت ۵ سال ریاست هواشناسی منطقه آسیا( به مدت ۵ سال) و ‏عضویت‎ ‎کمیته اجرایی سازمان مزبور را برعهده داشت. دکتر گنجی از اردیبهشت ماه ۱۳۴۲ تا‏‎ ‎مهرماه ‏‏۱۳۴۷ معاونت پارلمانی وزارت راه و در زمان ریاست دانشگاهیِ پروفسور رضا ، از‎ ‎سال ۱۳۴۷ به مدت ‏یک سال پست معاونت اداری و مالی دانشگاه تهران را عهده دار شد‎. آنگاه پس از چندی مشاور دانشگاه گردید ‏و سپس از خردادماه ۱۳۵۳ عهده دار ریاست‏‎ ‎دانشکده ادبیات و علوم انسانی گردید و تا پایان خدمت ۳۷ ساله ‏ی دانشگاهی خود در این‎ ‎سمت باقی بود. وی در بهمن ماه ۱۳۵۴ به افتخار بازنشستگی نائل آمد و از ‏مهرماه‎ ۱۳۵۴ ‎تا پایان سال ۱۳۵۷ ریاست مؤسسه آموزش عالی امیر شوکت الملک علم بیرجند را‏‎ ‎برعهده ‏داشت. وی از سال ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۲ مشاور رئیس سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح‎ بود. و از سال ۱۳۷۳ نیز با سمت مشاور دانشکده علوم زمین‏‎ ‎دانشگاه شهید بهشتی در طراحی و ‏اجرای برنامه‌ها مشارکت داشته‌است. همچنین از سال‎ ۱۳۶۵ ‎عضویت بخش جغرافیایی سازمان مطالعه و ‏تدوین کتب دانشگاهی ( سمت ) را دارا بوده‎ ‎و با بیشتر دانشگاه‌های تهران بویژه دانشگاه تربیت مدرس ‏در دوره‌های دکترای‎ ‎جغرافیا تدریس همکاری داشته‌است. وی همچنین عضویت کمیته رهبری اطلس اقلیمی ‏ایران را‎ ‎در سازمان هواشناسی برعهده داشته‌است. از دیگر مشاغل وی می‌توان به موارد زیر اشاره‎ ‎کرد: ‏عضو مادام العمر انجمن جغرافیائی انگلستان عضو سابق انجمن سلطنتی مردم‎ ‎شناسی انگلستان و ایرلند عضو شورای عالی آمار عضو هیئت تحریریه دائره المعارف‎ ‎بریتانیا عضو افتخاری انجمن ‏آمریکایی پیشرفت علوم عضو شورای عالی مردم شناسی‎ عضو انجمن جغرافیائی کشورهای آسیا و ‏آفریقا عضو کمیته ملی آبشناسی ( یونسکو‎) عضو هیئت ممیزه دانشگاه تهران عضو کمیسیون ‏بورسهای دانشگاهی عضو کمیسیون‎ ‎همکاری فرهنگی ایران و فرانسه (دانشگاهی) عضو کمیته ‏جغرافیائی فرهنگستان ایران‎ عضو شورای عالی جغرافیائی وابسته به سازمان جغرافیائی کشور عضو کمیته‎ ‎برنامه ریزی وزارت آموزش و پرورش عضو هیئت امنای مدرسه عالی بازرگانی رشت ‏‏* ‎عضو هیئت امنای مدرسه عالی علوم اراک عضو هیئت امنای مدرسه عالی فنی تهران ‎عضو ‏اتحادیه انحمن‌های علمی رئیس اولین کنگره جغرافیدانان ایران ۱۳۵۲ عضو‎ ‎شورای دانشگاه ‏تهران اولین رئیس انجمن جغرافیدانان ایران ۱۳۵۳ تا‏‎ ۱۳۵۷‎ چگونگی عرضه آثار‎ ‎ دکتر گنجی سفرهای علمی متعددی به‎ ‎کشورهای اسکاتلند ، پرتقال ، دانمارک ، سوئد ، فنلاند ، پاکستان ، ‏هندوستان ، ژاپن‎ ، اندونزی ، مالزی ، سنگاپور ، هنگ کنگ ، لبنان ، اتریش ، آلمان ، هلند ، بلژیک ،‎ ‎اسپانیا ‏، فرانسه ، نروژ ، شوروی ( مسکو ، کیف، ایروان و باکو ) ، استرالیا ،‎ ‎کانادا ، کشورهای متحده آمریکا و ‏کلیهٔ شیخ نشین‌های خلیج فارس نمود. ‏دکتر گنجی در کنگرهٔ بین المللی جغرافیایی ( آمستردام ۱۹۳۸ ، واشنگتن ۱۹۵۲ ، دهلی نو ۱۹۶۸ و ‏مونترال کانادا ۱۹۷۲ ) ، سمینار جغرافیایی کشورهای‎ ‎آسیایی و آفریقایی ( علیکرهٔ هندوستان - ۱۹۵۶ ) ‏، کمیسیون حل اختلاف آب هیرمند بین‎ ‎ایران و افغانستان (واشنگتن - ۱۹۵۶ ) ، کمیتهٔ اجرایی طرح ‏مناطق خشک یونسکو(‎کانبرای استرالیا - ۱۹۵۶ ) ، کمیتهٔ منطقه‌ای سازمان هواپیمایی کشوری بین المللی (‎رم - ۱۹۵۹ ) ، کمیتهٔ هواشناسی سازمان پیمان مرکزی (آنکارا - ۱۹۵۹ ، ۱۹۶۰ ، ۱۹۶۱‏‎ ‎و ۱۹۶۳ ، ‏لندن - ۱۹۶۰ ) ، اجلاسیهٔ هواشناسی منطقهٔ آسیا ( رانگون - ۱۹۵۹‏‎ ‎، بانکوک - ۱۹۶۲ ، تهران ‏‏- ۱۹۶۶ و توکیو - ۱۹۷۰ ) ، کمیسیون اقلیم شناسی سازمان‎ ‎هواشناسی جهانی ( لندن - ۱۹۶۰ و استکهلم - ‏‏۱۹۶۵ ) ، کنگرهٔ سازمان هواشناسی جهانی‎ ( ‎ژنو - ۱۹۶۳ ، ۱۹۶۷ و ۱۹۷۱ ) ، اجلاسیه کمیته ‏اجرایی سازمان هواشناسی جهانی ( ‎ژنو - ۱۹۶۵ ، ۱۹۶۶ ، ۱۹۶۸ ، ۱۹۶۹ و ۱۹۷۱ ) ، کمیته ارتباطات ‏سازمان عمران منطقه‎ ‎ای ( اسلام آباد - ۱۹۶۶ ) ، دومین کنگره سازمان ملل درباره یکنواخت ساختن ‏اسامی ( ‎لندن - ۱۹۷۲ ) ، کنفرانس یونسکو دربارهٔ آموزش جغرافیا در آسیای شرقی و‎ ‎اقیانوسیه ( سنگاپور ‏‏- ۱۹۷۲ ) ، دومین اجلاسیهٔ گروه کارشناسان هواشناسی جهانی‎ ‎دربارهٔ کاربرد اقلیم شناسی در مسائل ‏محیطی ( ژنو - ۱۹۷۲ ) ، دومین کمیتهٔ فنی‎ ‎اندازه گیری آلودگی هوا ( هلسینکی - ۱۹۷۳ ) ، کنفرانس ‏یونسکو درباره آموزش‎ ‎جغرافیا در آسیای جنوبی ( دهلی نو - ۱۹۷۴ ) ، هشتمین اجلاسیه گروه ‏کارشناسان‎ ‎جغرافیای سازمان ملل ( نیویورک - ۱۹۷۵ ) ، سمپوزیوم هواشناسی در رابطه با آمایش‎ ‎زمین ‏دراشویل ( کارولینای شمالی - ۱۹۷۵ ) ، بیست و سومین کنگرهٔ بین المللی‎ ‎جغرافیا ( مسکو - ۱۹۷۶ ) ، ‏سومین کنگرهٔ سازمان ملل برای یکنواخت کردن اعلام‎ ‎جغرافیایی ( آتن - ۱۳۵۶ ، مونترال - ۱۳۶۵ و ژنو ‏‏- ۱۳۷۰ ) ، سفر عتبات عالیات در‎ ‎گروه دانشگاه تهران ( ۱۳۵۶ ) ، سفر چین در گروه دانشگاه تهران ( ‏‏۱۳۵۷ ) ، یازدهمین‎ ‎اجلاسیهٔ گروه کارشناسان ملل متحد ( ژنو - ۱۳۶۳ ) ، چهارمین اجلاسیهٔ منطقه ‏ای‎ ‎برای همسان سازی نام‌های جغرافیایی ( تهران - ۱۳۶۹ ) ، سمینار مرزهای ایران در مرکز‎ ‎ژئوپلوتیک و ‏مرزهای بین المللی دانشگاه لندن ( لندن - ۱۳۷۰ ) ، سمینار هویت ایران‎ ‎در پایان قرن بیستم در دانشگاه لندن ‏‏( لندن - ۱۳۷۷ ) شرکت فعال داشته‌است. دکتر‎ ‎گنجی ، حدود ۱۰ درس جدید و مختلف را به تدریج وارد ‏برنامهٔ رشته جغرافیا نمود و‎ ‎همه را شخصاً به تناوب در سال‌های تحصیلی مختلف تدریس کرد. از آثار ‏ایشان می‌توان‎ ‎به ۱ جزوه درسی ، ۱۶ اثر تألیفی ، ۶ نقد کتاب ، ۱۲ مقدمه کتاب ، ۸۰مقاله علمی ،‎ ‎‎۱۹‎سخنرانی و ۱۴ مقاله به زبان انگلیسی اشاره نمود‏‎. [۲]